بسوی ظهور

دکتر مصطفی ملکی ، دکترای روابط بین الملل

عربستان سعودی بعد از سقوط محمدرضا پهلوی ، در سال ?? ، اولین گزینه جایگزین محمدرضا بود که مورد توجه آمریکایی ها قرار گرفت . این کشور با منابع غنی نفتی و علی رغم درآمد بالای ناشی از اماکن زیارتی همچون خان? خدا ، از جمله کشورهایی بود که بیداری اسلامی به سراغ آن هم رفت تا نشان دهد صرفاً وضعیت خوب اقتصادی دلیل ثبات حکومت های دیکتاتوری نخواهد شد ، این موضوع به روشنی نشان داد که بیداری اسلامی مفهومی برابر با استقلال و آزادی سیاسی دارد و این همان چیزی است که در عربستان وجود ندارد ، کشوری که بانوان حتی حق رانندگی ندارند ، هم? این موارد در کنار وابستگی های شدید این کشور به آمریکا و همچنین سکوت این کشور نسبت به جنایات رژیم صهیونیستی در غزه ، احساسات مردم این کشور را تحت تأثیر قرار داد تا در کنار سایر اعراب از قافل? بیداری عقب نمانند . بر این شدیم تا در این زمینه با دکتر مصطفی ملکی دکترای روابط بین الملل و استاد دانشگاه به گفت و گو  بنشینیم تا ابعاد بیشتری از این تحول در عربستان نمایان شود . 

• · عموم تحلیلگران خاورمیانه ای و برخی غربی ها معتقدند که این اتفاقاتی که در این کشورهای عربی حادث می شود ، ادام? انقلاب اسلامی ایران است ، نظر شما چیست ؟

ببینید به هر حال ما می گوئیم یک حاکمیتی ، یک مدلی ، یک تفکری زمانی می تواند قدرت الگوسازی داشته باشد . مثلاً انقلاب اسلامی ایران که ما اثرات آن را در حوزه های سیاست ، اجتماع ، فرهنگ و اقتصاد ببینیم ، اگر این اتفاق بیفتد ، ما می گوییم قدرت الگوسازی و الگوپذیری دارد . از آنجایی که ما می گوییم انقلاب اسلامی ایران الآن مشابه آن در لبنان ، در فلسطین یا در کشورهایی که الآن نام می بریم ، مثل عربستان ولو در همان اقلیت شیعه ای که وجود دارد و عراق یعنی عراقی که زیر نظر آیت الله سیستانی اداره می شود – درست است که انتخابات در آنجا صورت گرفته – چون این اثرات را ما در منطقه با مثال های زیادی که عرض کردم ، ما شاهد هستیم .

بله می خواهیم بگوییم که قدرت تأثیرگذاری ما بالاست ، ولی یک موقعی است نه ما همانطور که هگل می گوید : « اندیشه قدرت پراکندگی دارد » یک موقعی ممکن است یک موضوعی با یک رویکردی مطرح شود و ما هیچ اثراتی را نبینیم ، بعد از مدتی که ما این اثرات را یا تأثیراتش را در هیچ نهادی در هیچ سیستم منطقه ای یا سیستم حکومتی داخلی ما اگر شاهد نباشیم ، کم کم رو به افول است . مثلاً من خدمتتان عرض می کنم که ما می بینیم که پس از مدت های طولانی ، هم غربی ها در ایران تلاش می کردند که مدل حاکمیتی سرمایه داری ایجاد شود ، هم کمونیست ها خیلی تلاش می کردند ، ولی ببینید همه حکوم به شکست بود ، یعنی هیچ اثراتی را نمی بینیم تا یک انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت و ما اثراتش را در ایران دیدیم .این را می خواهم عرض کنم ، حالا آن عده ای که اعتقاد دارند که این اتفاقات تأثیر از انقلاب اسلامی گرفته ، بی جهت نیست ، ما اثرات را در منطقه ای می بینیم ، حتی الآن مطالباتی که ایشان مطرح می کنند ، تقریباً همان مطالباتی است که ?? سال قبل ، سی و چند سال قبل مردم ایران از نظام شاهنشاهی می خواستند و منجر شد به تغییر حکومت یا حاکمیت شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی ایران که نهایتاً شد جمهوری اسلامی ایران .

• · یک وجه افتراقی میان انقلاب اسلامی ایران و این خیزش هاست و آن مسئل? رهبری است ، ارزیابی شما از این مسئله چیست ؟

طبیعی است که هر جنبشی ، هر قیامی ، هر خیزشی ، به هر حال نیاز به یک ایدئولوگ یا رهبر دارد ، منتهی به هر حال تحت عنوان هویت اسلامی که آن را نام می بریم ، قاعدتاً این هویت خیلی دنبال ایدئولوگ یا رهبر نیست هرچند بنده شخصاً معتقدم ، بالاخره در تئوری های انقلاب هم ما خواندیم یا حداقل بررسی های انجام شده و یا در انفاقات پیش آمده مثلاً در مصر و تونس دیدیم که پس از ساقط شدن نظام دیکتاتوری چون جنبش دارای ایدئولوگ و رهبر نبود حرکت حرکت پراکنده بود . می خواهم عرض کنم خلأی که اشاره کردید ، خلأ قابل توجهی است . حالا انشاءالله این گروه های اپوزیسیون به یک وحدت رویه می رسند و یک فردی را به عنوان ایدئولوگ مطرح می کنند که بتواند خواسته های واقعی مردم کشور را مدیریت کند که انشاءالله به نتیجه هم برسد .

• · یکی از کشورهای درگیر قیام عربستان است ، لطفاً مختصراً ساختار سیاسی عربستان را شرح دهید .

در خصوص ساختار سیاسی کشور عربستان ، ما یک ساختار سنتی داریم که بر مبنای پادشاهی شکل گرفته و از ترکیب ??? قبیل? بزرگ و متوسط تشکیل شده که ماحصل آن خاندان آل سعود به عنوان پادشاه یا به عنوان رهبر کشور عربستان مسند قدرت را به دست گرفته اند . این را عرض می کنم ، چون می خواهم سطح تحلیل را منطقه ای بیان کنم . خب طبیعی است این ساختار با این مدل از حاکمیت یا حکومت بعد از جنگ جهانی دوم با یک تغییر تحولاتی که در ساختار قدرت رخ داد بوجود آمد . یکی از کشورهایی که با شکست یا با تجرب? امپراتوری عثمانی پا به عرص? ظهور نهاد ، دولت عربستان و ساختار سیاسی عربستان بود . اما این ساختار سیاسی با جایگاهی که عربستان سعودی در خاورمیانه یا در اتحادی? عرب دارد ، براساس یک سری از مؤلفه های قدرتی است که هر کشوری دارد ، طبیعتاً عربستان هم دارای بخشی از این مؤلفه هاست ، از جمله منابع غنی نفت و گازی که در عربستان موجود است ، وجود حرمین شریفین مکه و مدینه در عربستان سعودی که به هر حال همه ساله تعداد زیادی از مسلمانان در آنجا برای انجام مناسک حج حضور پیدا خواهد کرد و طبیعی است که به خاطر بعد عربی بودن و تقریبا ً عربستان برای خودش یک رهبری در میان سایر کشورهای عربی قائل است ، یک رقابتی بین عربستان ، مصر به طور سنتی وجود داشته و تقریباً الآن برخی کشورهایی مثل قطر ، تا حدی اردن هم یا حتی بحرین هم به دنبال این احیای جایگاه سنتی خودشان هستند که بتوانند با عربستان یک رقابت تقریباً کم رنگ یا پررنگی براساس یک سری متغیرات دارد . اما یکی از موضوعاتی که باز باید در مورد خود ساختار سیاسی عربستان توضیح دهم ، این است که چون از آن جایی که نوع حکومتشان حکومت پادشاهی است ، خیلی اصراری به ساختارهای مردم سالاری مثل جمهوری اسلامی ایران ندارند ، قاعدتاً در حوزه های مشروعیت یک سری ممشکلاع اساسی و جدی وجود دارد که این مشکلات اساسی را سعی کردند از طریق ایجاد پیمان های سیاسی امنیتی با یک سری از متحدین خارجی و ساختارهای قدرت نظام بین الملل توازن ایجاد کنند که به عنوان مثال هم انگلستان ، هم ایالات متحده می بینیم که حضور جدی در ساختار سیاسی و تصمیم گیری عربستان دارند که در اشکال متعددی مثل پایگاه نظامی و … موجود است که این موضوع را تأیید می کند