بسوی ظهور

• · لطف بفرمائید جایگاه شیعیان عربستان را در معادل? قدرت تشریح کنید .

 خب ببینید عربستان سعودی با این ساختاری که عرض کردم ، البته باید یک نکته ای را من به سؤال اول شما اضافه کنم ، مدل حکومتی که اینها انتخاب کردند بر مبنا یا قرائت اسلام سیاسی اهل تسنن است . این که عرض می کنم اسلام سیاسی مربوط به یک سری دیدگاه های متعددی است . از جمله گروه های افراطی در ساختار تصمیم گیری عربستان مثل وهابیت حضور دارند که در تقابل یا سوگیری با ساختارهای منطقه ای یا ساختارهای نظام بین المللی بسیار مؤثر هستند . همین حضور وهابیون که دیدگاه کاملاً افراطی در موضوعات خاصی دارند که این دیدگاه ها را در ساختار حاکمیتی و حکومتی مطرح می کنند ، باعث شده که این توازن و بالانس را در کشورای منطقه تا حدی تحت الشعاع قرار دهد . 

 اما یکی از موضوعاتی که مطرح کردید ، حضور شیعیان در ساختار قدرت عربستان است ، به هر حال اینها وهابی ( که گروه هایی کاملاً رادیکال افراطی ) هستند در ساختار قدرت ، طبیعی است که هیچ موقع به لحاظ تقریباً یک موضوع قدیمی ، سنتی که یک اختلافی در جهان اسلام میان تسنن و تشیع وجود دارد ، طبیعی است که با توجه به قرائت هائی که هرکدام از این نحله های فکری در موضوعات مختلف حاکمیتی دارند ، قاعدتاً اینها علاقه مند نیستند که شیعیان به عنوان یکی از اقلیت های مؤثر و قدرتمند در ساختارهای حکومتی و حاکمیتی عربستان مؤثر باشند . ، یا نقش جدی داشته باشند و این از زمان شکل گیری این ساختار حاکمیتی در عربستان که در زمان بن حریر بود تا الآن که خدمت شما عرض می کنم ، معمولاً شیعیان مورد کم لطفی و بی مهری ساختارهای حاکمیتی قرار می گرفتند و چون اینها ترس و نگرانی از شیعیان دارند ، باعث شده که در شرایط مختلفی سیاسی که با موضوعات داخلی عربستان عجین است ، یا با موضوعات خارجی عربستان اینها شیعیان را بیشتر مورد هجمه قرار داده ، یا محدودیت زیادی برای شیعیان قائل هستند که تقریباً پراکندگی شیعیان هم در نقاط مختلف عربستان وجود دارد که بخشی از آن در هر حال در همسایگی با یمن هست ، بخشی از آن در خود مک? مکرمه است و تعداد کمی هم در مدینه وجود دارند ، به هرحال چون اساساً مبنا را بر تعامل با گروه یا اقلیت شیعیانی که خارج از ساختار حکومت و قدرت هستند قرار نگرفته ، به هر حال با محدودیت های بسیار شدید و جدی مواجه هستند ، شیعیان تقریباً خدمت شما عرض کنم که حتی در این ساختار داخلی قدرت که بین پادشاهان یا بین شاهزادگان سعودی هم تقسیم قدرت شده ، از نسل های سنتی تر تاکنون اگر ما بخواهیم بررسی کنیم ، هیچ کدام حاضر نیستند که برای هیچ اقلیتی از جمله اقلیت شیعه با توجه به مدل حکومتی فقه شیع? ?? امامی که در جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته و در همسایگی عربستان است و بن مایه های مردم سالاری در این مدل حاکم است ، حاضر نیستند که به هر حال شیعیان را مورد توجه قرار دهند یا در ساختار قدرت نقش دهند .

• · با توجه به بیداری اسلامی که در منطقه اتفاق افتاده ، فضای کنونی عربستان را چگونه ارزیابی می کنید ؟

اجازه دهید من کمی کلان تر به موضوع نگاه کنم . حالا آن فضای بیداری اسلامی که عنوان کردید یا خاورمیان? اسلامی که حضرت آقا فرمودند یا به هر حال تعابیری که کارشناسان در این موضوع عصر فعلی که الآن کشورهای عربی درگیر آن هستند بکار بردند ، خدمت شما عرض کنم . کمی مایلم دیدگاه های جامعه شناسی را در اینجا شرح دهم . ببینید خیلی ها معتقدند به هر حال بر اثر یک سری تغییر و تحولاتی که در ساختار قدرت نظام بین الملل شکل گرفته و با توجه به رویکرد جهانی شدن که در هم? حوزه های سیاست ، اقتصاد ، فرهنگ و حتی در حوز? جامعه هم مؤثر بوده ، این نسل جدیدی که عرض می کنم ، خیلی از کارشناسان معتقدند که در هر دهه یک نسل عوض می شود و هر ?? سال یک هویت جدیدی پیدا می شود ، تقریباً ما می بینیم که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تا الآن را اگر ارزیابی کنیم ، یک هویت جدیدی اینجاد شده ، این هویت جدید را خیلی نسل یا هویت « ایکس » از آن یاد می کنند . این که می گویند نسل با هویت ایکس ، منظور هویتی است که خیلی تابع مدل های تحلیلی ، جامعه شناسی نیست ، یک ساختار کاملاً جدیدی است که مثلاً آنها علاقه مند هستند به موضوعات خیلی سیاسی ، موضوعات اجتماعی ، مثلاً این طبقه با این هویت سعی می کنند با ابزار جدیدی مثل ماهواره ، اینترنت و فضاهای مجازی خود را معرفی کنند ، مثلاً این نسل خیلی اعتقادی به مدل های سنتی داشتن یک ایدئولوگ یا رهبر ندارند و موضوعات ایشان موضوعات قابل پیش بینی یا تقسیم بندی شده یا قابل برنامه ریزی از قبل نیست . اگرچه به هر حال من نمی خواهم این را عرض کنم که نمی شود ساختار فعلی را مورد تحلیل قرار داد . ببینیند به هرحال این طبقه یا این هویت الآن شکل گرفته ، خب قاعدتاً شکل گیری این هویت هم در فضایی مثل خاورمیانه را اگر ما در نظر بگیریم ، به جز جمهوری اسلامی ایران که به هرحال آن بحث مقبولیت و مشروعیتش مورد توجه قرار گرفته و ?? سال سابق? حکومتی خودش را ارائه داده ، هم? این کشورها یا اکثر این کشورهای عربی منطقه قاعدتاً با یک مشکل خیلی جدی روبه رو هستند ، از یک طرف به هر حال یک سری فشارهای خارجی و بین المللی وجود دارد ، برای این که یک شکنندگی ساختار یا یک زایش جدی در ساختارهای حکومتی حاکمیتی و حتی نسل های منطقه ای ایجاد شود ، تحت تأثیر جهانی شدن ، از طرف دیگر همین هویتی که عرض می کنم تحت عنوان هویت ایکس که خیلی در قالب ها یا مدل های سنتی ، تئوریک قابل دسته بندی نیستند و از سوی دیگر به هرحال همان بحث مشروعیت و پذیرش دولت های حاکم در چارچوب افکار عمومی ، این حساسیت شده که به هرحال یک ساختار پیچیده ای تحت عنوان قیام با خیزش هایی که ما الآن در ادبیات سیاسی از آن نام می بریم ، شاهد باشیم . قاعدتاً عربستان سعودی هم براساس همین متغیرهایی که من عرض کردم ، نمی تواند نسبت به این موضوع بی تفاوت باشد و نمی تواند بی تأثیر باشد ، چون به هرحال این سطح تغییرات را فعلاً در جهان عرب یا درخاوربزرگ نزدیک ( که همان خاورمیان? سنتی ، خاورمیان? جدید و آفریقا را تعریف می کنند ) قرار گرفته ، قاعدتاً باید تحت تأثیر این موضوع قرار بگیرد . خب این موضوع که الآن مشاهده می کنیم ، مثلاً از تونس آغاز می شود با یک خودسوزی و بعد وارد لیبی ، یمن، مغرب و بحرین و عراق تا حدی هم عربستان در معرض خطر قرار می گیرد . قاعدتاً عربستان سعودی باید خودش به سمت یک سری تغییرات حرکت کند که یا چاره ای ندارد که تحت تأثیر این تغییرات عقب نشینی استراتژیک انجام دهد . اگرچه به هر حال براساس اطلاعاتی که در اخباری که حداقل در این مدت بنده با آن مواجه بودم نشان می دهد که عربستان یک سری تغییرات جدی را می خواهد دنبال کند ، ولی به هرحال نشان می دهد که این تغییرات ، تغییراتی نیست که کفایت کند ، براساس این موج یا این خیزش جدی که در این فضایی که عرض کردم ، به وجود آمده . از طرف دیگر می خواهم یک سطح تحلیل را به عنوان یک فردی که در یک جامع? مسلمان ایرانی است ، نظراتم را عرض کنم . ما یک سطح تحلیل دینی هم داریم که اعتقاد داریم البته بیشتر این ها در حوزه های روایی و دینی مطرح می شود که از امام صادق علیه السلام ما یک حدیثی داریم که می فرماید : بعد از حکمرانی یا حکومت فردی به نام عبدا… که خیلی تعبیر به همین ملک عبدا… عربستان می کنند ، ساختار عربستان ، ساختار خیلی منسجمی نخواهد بود ، یعنی هیچ وحدت رویه یا وحدت قدرتی در عربستان شکل نخواهد گرفت و این موضوع به قدری طولانی می شود تا آن بحثی که ما در ادبیاتی دینی خود اعتقاد داریم که انشاءالله حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور می فرماید و نظم جدیدی ایجاد می شود ، با توجه به این دو سطح تحلیل را که عرض کردم ، هم به لحاظ جامعه شناسی ، هم به لحاظ منطقه ای و دینی ، به هرحال عربستان سعودی باید یک فکر جدی براساس اتفاقاتی که الآن در جهان اسلام در این خیزش اسلامی در خاورمیان? اسلامی شکل گرفته بکند ، باید یک سری تغییرات جدی را انجام دهد . یا خود مستقیماً باید ورود بکند به این موضوعات که الآن ما می بینیم ، مثلاً بحث جابه جایی قدرتی که الآن برای آقای ملک عبدا… که بیمار است و واقعاً برای جانشینی وی یک مشکلات جدی الآن در عربستان در حوز? قدرت مطرح شده ، یا خود باید تغییر ایجاد کنند ( یا مثلاً یک فشارهایی که آمده مثل یک سری محدودیت ها مثل رانندگی زنان هم وجود دارد که باید اتفاق بیفتد ) یا تحت تأثیر این موضوع این بیداری اسلامی ، عربستان را نیز فرا خواهد گرفت .

• · با توجه به اوضاع کنونی عربستان ، ما شاهد اعتراضات مردمی هستیم ، بفرمائید عمده درخواست های مردم بر چه پایه هایی استوار است و ریشه در کجا دارد ؟

ببینید ، عرض کردم چون ساختار بر مبنای اولویت های مردم شکل نگرفته ، ساختار بیشتر در راستای منافع بخشی یا طبقاتی حاکمیت عربستان سعودی یا آن قبایل حاکم آل سعود اتفاق افتاده ، قاعدتاً ما می بینیم که در این فضا که در منطقه اتفاق افتاده ، مردم عربستان هم در این فضا یک سری مطالباتی خواهند داشت . مطالبات هم طبیعی است که به نظر می رسد مثل دیگر کشورهای عربی خواستار تغییر قدرت یا حاکمیت هستند . نکت? دوم این است که باید آزادی هایی که رد فضای بین المللی حاکم است و مطالباتی که متحدان همین کشورهایی که برای سال ها از این ها حمایت کردند و الآن یک سری مطالباتی را در قالب دیدمان های حقوق بشر ، در قالب نسل های منطقه ای ، در قالب هنجار هایی که مطرح می کنند ، باید در نظام بین الملل و بخصوص در منطق? خاورمیانه اتفاق بیفتد ، باید تن دهند یا به این خواسته ها برسند که تحت تأثیر قرار می گیرند و قاعدتاً یک سری آزادی هایی که در حوزه های فردی بخصوص این که عرض می کنم یک نسل یا یک طبقه ای به عنوان نیروهای مهاجر یا نیروهای کارگری که آمده اند در عربستان سعودی یا در کشورهای منطق? خاورمیانه به دلیل موقعیت اقتصادی خاصی که اینها دارند ، قاعدتاً اینها یا تعاملاتی با بقی? بدن? افکارعمومی ایجاد کردند یا خودشان اکثر مطالباتشان را بیان می کنند . قاعدتاً باید در این چهار حوزه که حداقل موضوعاتی است که مردم مطالبه می کنند تحولی صورت دهند . ولی نکته ای که می خواهم عرض کنم ، حالا این که کدام مدل را به عنوان الگوی مردم عربستان قرار خواهد گرفت . حداقل در ساختارهای حاکمیتی می توانم عرض کنم که طبیعی است تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران ، یا مدل حکومت جمهوری اسلامی ایران قرار خواهند گرفت ، همان موضوعی که طی ?? سال گذشته باعث نگرانی حاکمان این ها شده بود . چه این که در کشورهای خاورمیانه که الآن بحث خیزشی مطرح می شود یا مطالبات مردمی ، می بینیم که گروه هایی که حداقل با آموزه های دینی یا آموزه های حکومتی جمهوری اسلامی ایران موافق هستند ، گروه هایی هستند که بیشترین ادعا را مطرح می کنند یا بیشترین تأثیرگذاری را در این خیزش ها مطرح کردند ، مثل اخوان المسلمین یا مثل جنبش های مقاومتی که در منطق? خاورمیانه وجود دارد .

• · ما شاهد یک سری اقدامات اصلاحی از طرف ملک عبدا… هستیم . به نظر شما این اقدامات پاسخگو خواهد بود ؟

عرض کردم همان موضع عقب روی است که خودشان دارند استقبال می کنند . اگر این اتفاق نیفتد ، طبیعی است که ناچار هستند امتیازهای جدی تر دهند ، ولی البته باید کمی زمان بگذرد که ما مجدداً ببینیم چه اتفاقاتی در منطقه و کشورها بخصوص در حوز? خاورمیانه اتفاق می افتد ، بعد نظرات را قریب به یقین کنیم . اما به نظر می رسد اگر این اصلاحات پاسخگو بود ، خیلی از کشورها که الآن مورد خیزش قرار گرفتند ، مثل مصر ، لیبی ، بحرین و … به صورت جدی این اقدامات را انجام دادند ، ولی پاسخگو نبود . پس به نظر می رسد اقدامات اصلاحی که اشاره کردید ، دردی از حکومت عربستان دوا نماید .

• · غرب به رهبری آمریکا در مواجهه با این تحولات یا مستقیم و یا غیر مستقیم وارد شده است . به نظر شما رویکرد این کشورها در مورد عربستان چگونه خواهد بود ؟

خب در حالی که عربستان سعودی با توجه به جایگاهی که دارد و با توجه به منابع نفت و گاز و روابط حسنه ای که با آمریکا دارد ، جایگاه ویژه ای دارد . یقیناً نسبت به عربستان با یک وسواس و دقت بیشتری عمل می کنند و پیگیری می کنند ، ولی مشخص است در راستای شعارهایی که آقای اوباما مطرح می کند ، تحت عنوان حقوق بشر یا بحث هایی مثل خلع سلاح یا موضوعات اینچنینی ، چون در قالب شعار مطرح کرده است ، طبیعی است که باید با توجه به این فشارها در منطقه و هم خارج از این شعار و … در راستای این شعارها عملکرد غرب بررسی شود ، اگر به هرحال در راستای این شعارها یا مطالباتی است که آمریکا مطرح کرده ، طبیعتاً خیلی ورود ، ورود مهمی نخواهد بود و فقط از دور ممکن است پیگیری کنند و موضوعات را به دقت رصد کنند تا به قول خودشان همان زایشی که در خاورمیانه اعتقاد دارند ، اتفاق بیفتد . اگر نه خارج از این منویاتی که حداقل آقای اوباما مطرح کرده ، در هنگام ریاست جمهوری کاری بخواهد صورت بگیرد ، به نظر می رسد که برخورد جدی داشته باشند و بخواهند خودشان بیایند و نقش هدایت و رهبری را برای مدیریت این قیام و خیزش انجام دهند .

• · آیند? پادشاهی عربستان را چگونه پیش بینی می کنید ؟

من اتفاقاً در بخش سطح تحلیل ها که عرض کردم ، می خواهم آن سطح تحلیل دینی را بسط بدهم . به هرحال ما به عنوان یک جامع? مسلمان دینی در تحلیل ها باید نیم نگاهی هم به اینجور موضوعات داشته باشیم . ببینید با توجه به ساختاری که خدمتتان عرض کردم ، خب پایه های مردمی وجود ندارد . اینها سعی می کنند مشروعیت خود را از خارج کسب کنند و در مباحث توسعه ای ( سیاسی – اجتماعی ) که عرض کردم ، خیلی نمی توانند ورود کنند ، چون نگرانی دارند که ممکن است این بازی دومینو را اگر بخواهند از اول امتیاز دهند ، باید تا آخر امتیاز دهند و بخصوص با توجه به حدیثی که عرض کردم از امام صادق علیه السلام ، به نظر نمی رسد که این ساختار پادشاهی یا ساختار سنتی که بعد از جنگ جهانی دوم که من تصور می کنم که یک ساختار ناقصی بوده که در بحث های حاکمیتی منطقه اتفاق افتاده است ، جوابگو باشد ، فکر نمی کنم این نظام پادشاهی ادامه دار باشد ، چون به هرحال ما در مصر دیدیم که درست است که ساختارش یک ساختار جمهوری بود ، ولی همان سیستم پادشاهی یا دیکتاتوری حاکم بود ، در لیبی هم به همین شکل ، بحرین هم به همین شکل ، بعید می دانم که این ساختارها پاسخگوی هم مطالبات امروز مردم عربستان باشد ، هم مطالبات امروز نظام بین الملل تغییر کرده و هم اصلاً با آموزه های دینی ما هم سازگار نیست .